Trong lập trình, biến (variable) giống như một cái hộp, bạn sẽ dùng các hộp này để chứa số, chứa thông tin. Mỗi cái hộp có một cái tên, bạn sẽ dùng cái tên này để truy cập, để lấy ra giá trị khi cần.
Như ở hình trên bạn có 3 biến: Toan, Van, và DiemTB với giá trị
tương ứng là 7; 6; và 6.5.
Chúng ta cùng lập trình để tính điểm trung bình (DiemTB).
print("Diem TB la: ", (7 + 6) / 2)
Kết quả xuất ra sẽ là:
Diem TB la: 6.5
Tuy nhiên, có cách khác để lập trình tính điểm trung bình, thay vì nhập trực tiếp điểm, chúng ta dùng biến để chứa các điểm, sau đó dùng các biến để tính toán.
Bạn cùng lập trình lại đoạn chương trình tính Diem TB. Thực hiện ở cửa sổ lập trình trực tiếp.
Bạn hãy viết lại đoạn chương trình trên vào tập tin riêng. Ví dụ
TinhDiemTB.py.
[TinhDiemTB.py]
Toan = 7
Van = 6
DiemTB = (Toan + Van) / 2
print("Diem TB la: ", DiemTB)
Bạn đã thấy, thay vì nhập số trực tiếp để tính toán. Bạn có thể thực hiện tính toán bằng các tên biến.
7.2 Làm việc với biến
Tạo biến
Python không có lệnh để khai báo biến.
Một biến sẽ được tạo ra ngay khi bạn gán một giá trị cho một tên biến.
Ví dụ, bạn sẽ tạo ra 3 biến (Toan, Van, và DiemTB), khi viết các dòng mã sau:
Toan = 7
Van = 6
DiemTB = (Toan + Van) / 2
Bạn có thể in các giá trị của biến ra màn hình:
print(Toan)
print(Van)
print(DiemTB)
Bạn cũng không cần phải khai báo kiểu dữ liệu (data type) của biến, thậm chí bạn còn có thể thay đổi kiểu dữ liệu sau khi đã được gán giá trị.
Ví dụ:
x = 4 # x có kiểu dữ liệu là int
x = "Teo" # x có kiểu dữ liệu là str
print(x)
Chỉ định kiểu dữ liệu
Nếu bạn muốn chỉ định một kiểu dữ liệu cụ thể cho một biến, bạn có thể thực hiện bằng cách “ép kiểu” (casting).
Ví dụ:
x = str(3) # x sẽ là kí tự ‘3’
y = int(3) # y sẽ là số 3 (số nguyên)
z = float(3) # z sẽ là số 3.0 (số thực)
Kiểm tra kiểu dữ liệu
Nếu bạn muốn biết kiểu dữ liệu đang chứa trong một biến, sử dụng hàm type().
Ví dụ:
x = 5
y = "Teo"
print(type(x))
print(type(y))
Sử dụng dấu nháy đơn hay kép
Với một biến kiểu chuỗi, bạn có thể sử dụng dấu nháy đơn (') hoặc dấu nháy kép (") để bao lại giá trị của biến đều được.
Ví dụ:
x = "Teo" # cũng tương tự như
x = 'Teo'
print(x)
Phân biệt chữ hoa, chữ thường
Tên các biến có phân biệt chữ hoa và chữ thường.
Ví dụ sau sẽ tạo ra 2 biến khác nhau:
a = 4
A = "Teo"
# A và a là 2 biến khác nhau
print(a)
print(A)
7.3 Đặt tên biến
Sau đây là một số quy tắc đặt tên biến, bạn cần học thuộc và áp dụng trong lập trình để tạo thành thói quen tốt:
- Biến có thể có tên ngắn (như x và y) hoặc tên mang tính mô tả hơn (ví dụ: Tuoi, DiemTrungBinh, TongTien).
- Tên biến phải bắt đầu bằng một chữ cái hoặc dấu gạch dưới (_).
- Tên biến không được bắt đầu bằng một số.
- Tên biến chỉ có thể chứa các ký tự chữ và số, cùng với dấu gạch dưới (A-z, 0-9 và _).
- Tên biến có phân biệt chữ hoa, chữ thường (ví dụ: tuoi, Tuoi và TUOI là ba biến khác nhau).
- Tên biến không được trùng với bất kỳ từ khóa nào của Python.
Ví dụ các tên biến hợp lệ:
myvar = "Teo"
my_var = "Teo"
_my_var = "Teo"
myVar = "Teo"
MYVAR = "Teo"
myvar2= "Teo"
Ví dụ các tên biến không hợp lệ:
2myvar = "Teo"
my-var = "Teo"
my var = "Teo"
Tên biến gồm nhiều từ
Với các tên biến gồm 2 từ trở lên có thể làm cho lập trình viên khó đọc. Ví dụ: diemtrungbinh (điểm trung bình), dientichhinhchunhat (diện tích hình chữ nhật).
Để có thể đọc tên biến dễ hơn, bạn có thể sử dụng một trong các cách đặt tên sau đây.
Kiểu bướu lạc đà (camel case)
Mỗi từ luôn được viết hoa chữ cái đầu tiên (trừ chữ đầu tiên của tên biến).
Ví dụ:
diemTrungBinh = 7.0
dienTichHinhChuNhat = 45
diem = 8.0
Kiểu Pascal (pascal case)
Mỗi từ của tên biến luôn được viết hoa chữ cái đầu tiên.
Ví dụ:
Diem = 8.0
DiemTrungBinh = 7.0
DienTichHinhChuNhat = 45
Kiểu con rắn (snake case)
Mỗi từ nối với nhau bằng dấu gạch dưới (underscore character).
Ví dụ:
diem = 8.0
diem_trung_binh = 7.0
dien_tich_hinh_chu_nhat = 45
7.4 Nhập dữ liệu từ bàn phím
Để tiện cho quá trình chạy thử các chương trình, cho phép bạn nhập dữ liệu cho chương trình từ bàn phím.
Bạn có thể sử dụng hàm input() để nhập dữ liệu từ bàn phím.
Khi hàm input() chạy, nó sẽ xuất một câu thông báo, chờ người dùng nhập dữ liệu, và kết thúc việc nhập dữ liệu bằng phím Enter.
Dữ liệu sẽ được lưu vào một biến. Sau đó, bạn có thể lấy dữ liệu trong biến ra để xử lý.
Ví dụ, đoạn chương trình sau sẽ:
- Xuất ra câu thông báo “Tên bạn là: ”
- Chờ bạn nhập tên, ví dụ Teo.
- Xuất tên của bạn ra màn hình.
name = input("Ten ban la: ")
print(name)
7.5 Bài tập
1. Trong Python, cách khai báo biến nào là hợp lệ?
A. var x = 5
B. #x = 5
C. x = 5
D. $x = 5
2. Đúng hay Sai:
Bạn có thể tạo ra một biến kiểu chuỗi bằng dấu nháy đơn, hoặc nháy kép.
x = "Teo"
# thì cũng giống như
x = 'Teo'
A. Đúng
B. Sai
3. True or False:
Tên biến không phân biệt chữ hoa và chữ thường.
a = 5
# thì tương đương với
A = 5
A. Đúng
B. Sai
4. Cái nào không phải là tên biến hợp lệ?
A. my-var = 20
B. my_var = 20
C. Myvar = 20
D. _myvar = 20
5. Tạo một biến có tên là carname và gán cho nó giá trị là Volvo,
lệnh nào đúng?
A. carname = Volvo
B. “carname” = “Volvo”
C. carname = “Volvo”
D. “carname” = Volvo
6. Tạo một biến có tên là x và gán cho nó giá trị số 50, lệnh nào
đúng?
A. x = “50”
B. x = 50
C. “x” = “50”
D. “x” = 50
7. Tạo 2 biến để lưu tên đầy đủ và tuổi của bạn. Xuất 2 thông tin
này ra màn hình.
Gợi ý: tên biến có thể đặt là: myAge, myFullname.
Ví dụ, kết quả mong đợi sẽ xuất ra màn hình
11 Nguyen Van Teo
8. Viết chương trình cho phép người dùng nhập các thông tin của họ
vào từ bàn phím.
Các thông tin gồm: tên, tuổi, số điện thoại, địa chỉ giao hàng.
Sau đó in ra màn hình.
Kết quả mong đợi
Ho ten cua ban la:
Tuoi cua ban la:
So dien thoai cua ban la:
Dia giao hang la:
Thong tin cua ban: Nguyen Van Teo 10 0988765432 12 Bui Thi Xuan - Dalat
-----