Bài trước: Cách học (4) - Chu trình học tập Kolb
-----
1.1
Mô hình Dreyfus
Trong lúc học hay tự học để theo một nghề bất kì, ví dụ theo
nghề làm web; có khi nào bạn tự hỏi: khả năng của mình đã đủ để
đi phỏng vấn xin làm thực tập? hay đã đủ để xin vào công ty làm hay chưa? Hoặc
khi đã đi làm nghề, cũng rất hữu ích, nếu biết được trình độ của mình đang ở
đâu. Mô hình Dreyfus là một công cụ hữu ích dành cho bạn.
Mô hình Dreyfus, được hai tác giả (hai anh em) là Stuart và
Hubert Dreyfus, làm việc tại Đại học California, Mỹ, đưa ra năm 1980.
Mô hình Dreyfus được sử dụng để phân loại mức độ trưởng
thành về mặt kỹ năng (skill) của một con người trong một lĩnh vực cụ thể.
Mô hình Dreyfus không quan tâm nhiều tới yếu tố “khoa học”
như Thang Bloom, mà nó tập trung vào khía cạnh “thực hành”, “thực nghiệm”. Mô
hình này rất có ý nghĩa trong quá trình dạy, học và làm nghề.
Theo mô hình Dreyfus, về mặt kĩ năng, để học và làm một nghề
thì bạn sẽ trải qua năm mức độ trưởng thành, gồm: Vỡ lòng > Nhập môn > Biết
làm > Thành thạo > Chuyên gia. Xem hình minh họa.
Mô hình Dreyfus cho thấy, một
người muốn trở thành một chuyên gia trong một lĩnh vực thì họ phải chăm chỉ luyện
tập, không ngừng tích lũy kinh nghiệm, luôn tiếp nhận và hấp thụ các tri thức mới.
Thời gian để đi từ chỗ chưa biết gì tới cấp độ một chuyên gia cần nhiều năm học
và làm việc (khoảng 10.000 giờ quy ước). Tạm tính, nếu một ngày bạn dành 8 tiếng để học thì
bạn cần 10.000/8 = 1250 ngày. Nếu bạn học liên tục, không nghỉ ngày nào thì bạn
cần khoảng 3.4 năm để học.
Sau đây là đặc điểm của mỗi mức độ:
Vỡ lòng (Novice)
Là bạn chưa biết gì về nghề
nghiệp đang theo đuổi, kiến thức về nghề nghiệp của bạn là con số không. Mọi
thao tác, việc làm của bạn ở mức độ này đều phải được quy trình hóa, phải được
hướng dẫn từng bước. Bạn sẽ làm theo các hướng dẫn, để có những trải nghiệm đầu
tiên với nghề.
Ví dụ: khi bạn học lập trình,
một vài bài đầu tiên, bạn sẽ được hướng dẫn từng bước, từ việc cài đặt trình soạn
thảo mã nguồn, viết mã, dịch và chạy chương trình.
Nhập môn (Advanced Beginner)
Là khi bạn đã có những hiểu
biết cơ bản về một số khái niệm trong nghề nghiệp, đã nhớ một số thao tác, quy
trình, kĩ năng; có thể thực hiện các thao tác, bài tập linh hoạt hơn, mà không
cần phải có hướng dẫn từng bước.
Ở mức độ này, bạn đã có khả
năng làm các bài tập, các yêu cầu dựa trên mô tả quy trình, mô tả đầu ra, hay kết
quả đạt được.
Ví dụ, bạn đã có thể tự viết
được các chương trình khi có mô tả đầu vào, đầu ra và giải thuật.
Tuy nhiên, ở mức này, bạn vẫn
chưa thể làm việc độc lập, mà cần có người hướng dẫn, hỗ trợ, sửa lỗi.
Biết làm (Competent)
Ở mức này, bạn đã có khả năng
làm việc độc lập. Dựa trên các kinh nghiệm và kĩ năng đã tích lũy được, bạn có
thể tự sửa lỗi, khắc phục các trục trặc để hoàn thành được yêu cầu đặt ra. Bước
đầu hình thành được mô hình, quy trình thực hiện, hệ thống hóa các khái niệm.
Có khả năng tham gia vào quy trình làm việc thực tế. Tuy nhiên, mức độ hiểu biết
đang ở phạm vi nhỏ, và kĩ năng mới dừng lại ở mức giải quyết vấn đề, ít có khả
năng phát hiện vấn đề.
Ví dụ: trong nghề lập trình,
mức này tương đương với thực tập viên, lập trình viên mới vào nghề (fresher,
junior developer). Công việc thường là tìm hiểu dự án hiện tại, làm một số chức
năng nhỏ, sửa một số lỗi, làm việc dưới sự trợ giúp của những người có kinh
nghiệm.
Thành thạo (Proficient)
Ở mức này, bạn đã có nhiều
kinh nghiệp trong nghề, đã có thể tổng quát hóa và trừu tượng hóa các bài toán,
các vấn đề. Có thể nhìn thấy “bức tranh lớn” của lĩnh vực làm việc.
Ví dụ: trong nghề lập trình,
công việc của bạn thường là đưa ra được các giải pháp, quy trình, hướng dẫn cho
người mới, xem xét và đánh giá mã nguồn của các thành viên. Mức này tương đương
với developer, senior developer.
Chuyên gia (Expert)
Ở mức này, bạn đã có hiểu biết
sâu và rộng về kiến trúc, công nghệ, quy trình.
Ví dụ: trong nghề lập trình,
công việc của bạn thường là lựa chọn và đánh giá công nghệ, thiết kế, quy trình
cho dự án. Mức này tương đương với
technical lead, software architecture.
Một vài gợi ý về lộ trình học để làm nghề:
Sau đây là lộ trình học, các
bạn có thể tham khảo, nó được sắp xếp từ dễ đến khó. Để học nhanh và hiệu quả,
bạn nên kết hợp nhiều cách làm cùng lúc.
– Xem các clip hoặc đọc hướng
dẫn chi tiết và làm theo
– Đọc sách giấy hoặc ebook tiếng
Việt, làm theo và tạo ra sản phẩm
– Đọc sách giấy hoặc ebook tiếng
Anh, làm theo và tạo ra sản phẩm
– Sử dụng chatbot (ví dụ: chatgpt, copilot, gemini, grok, cursor) để hỗ trợ bạn trong quá trình học và làm việc.
– Làm một bài tập lớn hoàn chỉnh,
làm theo tài liệu hướng dẫn hoặc clip
– Tải mã nguồn các dự án từ
trên mạng (ví dụ github), đọc hiểu và làm lại. Mục đích để rèn khả năng đọc
và hiểu mã nguồn
– Đi thực tập và làm thêm tại các công ty công nghệ
– Đọc và viết các bài về công
nghệ chuyên sâu, sách chuyên sâu; tham gia các nhóm, cộng đồng nghề nghiệp tại Việt
nam và thế giới
1.2 Xem và đọc thêm
– Từ khóa tìm kiếm: seal of MIT, logo of MIT
– Viện MIT: https://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87n_C%C3%B4ng_ngh%E1%BB%87_Massachusetts
– Nhà báo Phan Đăng, Tại sao cần tư duy ngược? https://www.youtube.com/watch?v=OcrwaBKNLy4
– The learning pyramid: https://www.arlo.co/blog/overview-of-the-learning-pyramid-for-training-providers
– Kolb’s learning cycle: https://en.wikipedia.org/wiki/Kolb%27s_experiential_learning;
https://www.simplypsychology.org/learning-kolb.html
– Kolb’s learning cycle [view]: https://www.youtube.com/watch?v=rycjUldMl3k
– A skill acquisition model [view]: https://www.youtube.com/watch?v=SBoT8WJXq4s
1.3 Bài tập và thực hành
Bài 1. Lựa chọn một thứ mà bạn muốn học, ví dụ: một nghề, một
chủ đề, hoặc một ngôn ngữ lập trình. Sau khi đã chọn xong, thực hiện các công
việc sau:
– Tìm trên youtube các loạt clip dạy về thứ bạn sẽ học
– Tìm một cuốn sách tiếng Việt (sách in hoặc ebook), một
trang web tiếng Việt liên quan đến thứ bạn sẽ học
– Tìm một cuốn sách tiếng Anh (sách in hoặc ebook), một
trang web tiếng Anh liên quan đến thứ bạn sẽ học
– Tìm và tham gia vào một cộng đồng những người đang làm về
lĩnh vực bạn sẽ học
Bài 2. Tự tạo một danh sách các thuật ngữ tiếng Anh chuyên
ngành, kèm theo nghĩa tiếng Việt.
Bài 3. Tìm trên mạng, và viết ra lộ trình (roadmap) liên
quan đến thứ bạn sẽ học.
Bài 4. Tạo một blog cho bản thân viết về các chủ đề bạn đang
theo đuổi, có thể tạo trên blogspot, wordpress, github, hoặc trên các hệ thống
khác.
Gợi ý:
Bài 1. Lựa chọn một thứ mà bạn muốn học, ví dụ: lập trình
web front-end
– Tìm trên youtube các loạt clip dạy về thứ bạn sẽ học: cứ
xem, trải nghiệm rồi ghi chép trong quá trình học.
– Tìm một cuốn sách tiếng Việt (sách in hoặc ebook), một
trang web tiếng Việt liên quan đến thứ bạn sẽ học: tốt nhất là mua sách, sẽ thấy
trân quý sách, thấy tiếc tiền nên học hiệu quả hơn.
– Tìm một cuốn sách tiếng Anh (sách in hoặc ebook), một
trang web tiếng Anh liên quan đến thứ bạn sẽ học. Trang web tải ebook tiếng Anh
(https://libgen.rs/ hoặc https://www.pdfdrive.com/)
– Tìm và tham gia vào một cộng đồng những người đang làm về
lĩnh vực bạn sẽ học: nhóm facebook, zalo, tiktok hoặc mạng xã hội bất kì.
Bài 2. Tự tạo một danh sách các thuật ngữ tiếng Anh chuyên
ngành, kèm theo nghĩa tiếng Việt. Có thể làm theo mẫu này [link]
Bài 3. Tìm trên mạng, và viết ra lộ trình (roadmap) liên
quan đến thứ bạn sẽ học. Lên mạng gõ từ khóa “roadmap + chủ đề muốn học”. Ví dụ roadmap web front-end developer
hoặc vào trang này https://roadmap.sh/
Bài 4. Tạo một blog cho bản thân viết về các chủ đề bạn đang theo đuổi, có thể tạo trên blogspot, wordpress, github, hoặc trên các hệ thống khác. Ví dụ: https://legiacong.blogspot.com/
-----
